Маніторынг
Для забеспячэння правядзення комплекснага маніторынгу экасістэм у адпаведнасці з рэгламентамі нацыянальнай сістэмы маніторынгу навакольнага асяроддзя ў Рэспубліцы Беларусь, створана лакальная сетка пунктаў назірання комплекснага маніторынгу экасістэм нацыянальна парку.
Лакальная сетка пунктаў назірання (ППН) комплекснага маніторынгу экасістэм Нацыянальнага парку "Браслаўскія азёры" (у адпаведнасці з праграмай комплекснага маніторынгу экасістэм Нацыянальнага парку "Браслаўскія азёры"), складаецца з124 пунктаў назіранняў, у тым ліку:
- у лясных экасістэмах - 55 пунктаў назіранняў, з якіх 2 дзеючыя ППН маніторынгу лясоў (унесены ў рэестр НСМАС), 45 дадаткова закладзеных ППН (у частцы расліннага свету), 8 пунктаў уліку (у частцы расліннага свету);
- у лугавых і балотных экасістэмах - 8 пунктаў назірання, з якіх 5 ключавых участкаў маніторынгу лугавых і балотных экасістэм у частцы расліннага свету і 3 пункты ўліку ў частцы жывёльнага свету;
- у водных экасістэмах - 18 пунктаў назіранняў, з якіх 13 ключавых участкаў у частцы расліннага свету і 5 пунктаў ўліку ў частцы жывёльнага свету;
- у месцах вырастання папуляцый ахоўных відаў раслін - 16 ППН;
- У месцах вырастання папуляцый інвазіўных відаў раслін - 19 ППН.
Для ацэнкі ступені праявы пагроз экасістэмам нацыянальнага парку закладзена24 маніторынгавыя маршруты, у тым ліку: 4 у частцы расліннага свету, 20 у частцы жывёльнага свету.
Размеркаванне тэрыторыі Нацыянальнага парка «Браслаўскія азёры» па экасістэмах.
Стан лясных экасістэм па выніках маніторынгу.
Стан лясных экасістэм Нацыянальна парку «Браслаўскія азёры» варта прызнаць добрым. У лясах пераважаюць "здаровыя" дрэвастоі (55,56%); доля "здаровых з прыкметамі паслаблення" складае 40,0%; "аслабленых" - 4,44%. & nbsp;
У сярэднім індэкс жыццёвага стану дрэвастояў складае 89,6%, а лясныя насаджэнні характарызуюцца як "здаровыя з прыкметамі паслаблення". Сярод абследаваных дрэў (больш за 2200 штук) дамінуюць дрэвы без прыкмет паслаблення (72,02%). Колькасць аслабленых дрэў складае 23,25%, моцна аслабленых - 3,17%, якія ўсыхаюць - 0,13%, сухастойных і снегаломных - 1,43%. Па ступені дэфаліяцыі 69,71% усіх ацэненых дрэў не маюць прыкмет пашкоджання. Астатнія 30,29% ахарактарызаваны як пашкоджаныя, пры гэтым на слабапашкоджаныя дрэвы прыпадае 26,17%; сярэднепашкоджаныя - 3,94%; моцнапашкоджаныя - 0,18%. У сукупнасці сярэдняя дэфаліяцыя жывых дрэў складае 10,7% (вар'іруючы па пастаянных пунктах назірання ад 5,3% да 19,8% і па пародах - ад 6,3% да 22,0%). Горш за ўсё стан дрэў дуба, сярод якіх больш за палову (58,2%) - аслабленыя, тут таксама адзначаны найбольшы долевы ўдзел моцна аслабленых дрэў - 10,2% і сухастойных - 9,1% і толькі 21,8% дрэў - здаровыя. Такі стан дрэў дуба выкліканы, перш за ўсё, высокім узростам дрэў (каля 150 гадоў) і ўмовамі месцапрарастання.
Размеркаванне дрэў абследаваных на ППН дрэвастояў Нацыянальнага парка "Браслаўскія азёры" па катэгорыях жыццёвага стану.
Энтамапашкоджаннямі і хваробамі паслаблена стан 5,2% абследаваных дрэў, з максімальнай ступенню пашкоджання 28,0% у дуба, 20,0% у вяза, 13,9% у алешыны чорнай. Шкода стану дрэў наносяць лістагрызучыя казуркі. На лісцяных дрэвах адзначаецца наяўнасць гнілі, выкліканых фітапатагеннымі грыбамі. Хваробам схільныя дрэвы іглічных парод: на адзінкавых хвоях і елях сустракаюцца ракавыя захворванні (3,2% абследаваных дрэў хвоі і 7,0% - елкі). У ясеневых насаджэннях адзначаецца паражэнне каранёвых сістэм дрэў гнілямі - 3,7%. Антрапагенны фактар у сярэднім з'яўляецца прычынай пашкоджання 2,9% дрэў у лясных экасістэмах. Найбольш часта пашкоджванымі дрэвамі аказалася хвоя - 5,3% абследаваных дрэў і бяроза - 2,2%. З ліку пагроз антрапагеннай прыроды найбольш істотныя механічныя пашкоджанні дрэў і пажары, выкліканыя рэкрэацыяй у санітарна-ахоўнай зоне вакол азёр, рубкі лесу і падсочкі дрэў бярозы.
Размеркаванне абследаваных на ППН у лясных экасістэмах Нацыянальнага парка "Браслаўскія азёры" дрэў розных парод па катэгорыях жыццёвага стану.
Відавы склад падросту ў насаджэннях нацыянальнага парку вельмі разнастайны. Пераважна ва ўсіх фітацэнозе ў падросце дамінуе елка; у сухіх і свежых хвойніках - хвоя; у полідамінантных дрэвастоях у падросце і другім ярусе шырока прадстаўлены шырокалісцевыя пароды. Краявідны склад і фитоценотические асаблівасці подлесочного яруса і надглебавага покрыва захоўваюць рысы, характэрныя для карэнных фитоценозов.
Арнітафаўна ў лясных экасістэмах досыць багатая і прадстаўлена двума экалагічнымі комплексамі: лясным і драўняна-хмызняковым, што характэрна для натуральных лясоў з малой дзеллю гаспадарчага ўздзеяння.
Найбольш шматлікімі і шырока распаўсюджанымі ляснымі відамі з'яўляюцца зяблік Fringilla coelebs, пеначка-трашчотка Phylloscopus sibilatrix, пеначка-ценька Phylloscopus collybita, заранка Erithacus rubecula, чорны bsp; Sylvia atricapilla. На адным з пунктаў назірання ў лясных экасістэмах адзначаны від птушак, уключаны ў Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь – беласпінны дзяцел” Dendrocopos leucotos. Таксама ў лясных экасістэмах шырока распаўсюджаныя віды, якія маюць міжнародную прыродаахоўную значнасць: пеначка-трашчотка Phylloscopus sibilatrix (2-я SPEC катэгорыя) і вальдшнеп Parsc SPEC катэгорыя).
Фауна глебавых бесхрыбтовых лясных экасістэм характарызуецца вялікім краявідным багаццем і высокай экалагічнай разнастайнасцю (асабліва выяўлена для лясоў з перавагай лісцяных парод), што рэдка сустракаецца ў лясах паўночных рэгіёнаў краіны і сведчыць пра высокую разнастайнасць і добры стан глебавай подсцілкі і лясных экасістэм у цэлым.
Аб высокай прыродаахоўнай значнасці лясоў нацыянальнага парку сведчыць і наяўнасць на пунктах маніторынгу ахоўных відаў бесхрыбтовых: жужаліца фіялетавая Carabus violaceus (на 4 пунктах), жужаліца рашэцістая Carabús cancellatus nalis (на 2 пунктах). Фактары, якія негатыўна ўплываюць на фауну глебавых бесхрыбтовых, не выяўлены.
Стан лугавых і балотных экасістэм па выніках маніторынгу.
Вынікі маніторынгу лугавых і балотных экасістэм Нацыянальнага парку "Браслаўскія азёры" сведчаць аб тэндэнцыі скарачэння займаемых травянымі супольнасцямі плошчаў з прычыны зняцця або абмежавання сенакосна-пашавога рэжыму і зарастання драўняна-хмызняковай расліннасцю; некаторых зменах у краявідным складзе і агульным зніжэнні кармавой каштоўнасці на фоне падвышэння прадуктыўнасці травастояў з прычыны пустазелля (разрастання буйнатраўя); крытычнай лакалізацыі і знікненні рэдкіх і гаспадарча каштоўных супольнасцяў. Асноўнай пагрозай з'яўляецца зарастанне драўняна-хмызняковай расліннасцю, перазалужэнне. Меры па ахове: сенакашэнне і сенакосна-пашавы рэжым.
У адносінах да арнітафауны лугавыя і балотныя экасістэмы нацыянальнага парку маюць даволі прадстаўнічы спіс відаў птушак. Дзякуючы наяўнасці розных біятопаў (аблесеныя і закусаныя ўчасткі берага, падбалочаныя паніжэнні, блізкасць населеных пунктаў, сухадольныя лугі і пашы), тут сустракаюцца прадстаўнікі ўсіх экалагічных комплексаў, іх суадносіны прыкладна роўнае. Наяўнасць даволі шырокага спісу відаў птушак, якія маюць статус аховы, пацвярджае высокую значнасць нацыянальнага парку як асабліва ахоўнай прыроднай тэрыторыі.
Суадносіны экалагічных комплексаў птушак на маніторынгавых маршрутах у лугавых і балотных экасістэмах Нацыянальнага парку "Браслаўскія азёры"
Часткай улік арнітафауны праводзіўся на маршруце, які праходзіць праз тэрыторыю былых торфараспрацовак. Парушаныя балотныя масівы з'яўляюцца тэрыторыямі, у высокай ступені схільнымі антрапагенным зменам. У выніку змяненняў, якія адбываюцца ў экасістэмах у ходзе іх забалочвання, гэтыя ўгоддзі могуць актыўна выкарыстоўвацца вялікай колькасцю птушак, пераважна драўняна-хмызняковага і прыбярэжна-воднага экалагічных комплексаў, для гнездавання і корм. Вялікая сярод зафіксаваных на маршрутах доля відаў птушак, якія ахоўваюцца як на тэрыторыі краіны (вялікі буфер Botaurus stellaris, шэры журавель Grus, subbuteo) , так і якія маюць міжнародную прыродаахоўную значнасць (11 відаў, уключаных у спісы SPEC).
Вынікі маніторынгу энтамафауны глебавых бесхрыбтовых на дадзенай тэрыторыі паказваюць на тое, што аднаўленне парушаных балот знаходзіцца на пачатковых стадыях, хаця відавы склад і экалагічная структура супольнасці маюць агульныя рысы з натуральнымі балотамі пераходнага і нізіннага тыпаў.
Суадносіны экалагічных груп па біятапічнай прымеркаванасці у супольнасці жужаліц на пунктах уліку ў балотных экасістэмах Нацыянальнага парка «Браслаўскія азёры»
Аналіз фауны натуральных балотных і лугавых экасістэм паказаў, што для іх характэрны тыповыя віды дадзеных месцаў пасялення. На гэтых тэрыторыях адзначаны від птушак, які ўключаны ў Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь – шэры журавельGrus grus. Пагроз стану лугавых і балотных экасістэм пры аналізе супольнасцяў індыкатарных груп фауны не выяўлена.
Стан водных экасістэм па выніках маніторынгу.
Абследаваныя пастаянныя пункты назірання характарызуюць стан водных экасістэм як устойлівае і мала схільнае антрапагеннай нагрузцы. Існуючыя пагрозы агульнай біяразнастайнасці і таксанамічнай унікальнасці комплексу выяўляюцца ў слабой ступені. Аднак для шэрагу азёр існуюць пагрозы забруджвання пры працягу будаўніцтва на малым вадазборы і значным павелічэнні рэкрэацыйнай нагрузкі. Асноўныя пагрозы водным экасістэмам застаюцца ранейшымі: гэта паступленне біягенных і забруджвальных рэчываў, крыніцамі якіх служаць селітэбныя тэрыторыі (населеныя пункты), сельскагаспадарчыя ўгоддзі, рэкрэацыя.
Арнітафаўна водных экасістэм нацыянальнага парку прадстаўлена, у асноўным, шырока распаўсюджанымі відамі: вялікая паганка Podiceps cristatus, лысуха Fulica atra, серабрыстая чайка Larus argentatus, дроздападобная чарацянка Acroscephalus arundinaceus. Аднак, высокая доля і ахоўных відаў птушак: чарназобая гагара Gavia arctica, арлан-белахвост Haliaeetus albicilla, шызая чайка Larus canus. Існуючы відавы склад птушак у цэлым характэрны для алігатрофных азёр поўначы Беларусі. Адносна нізкая шчыльнасць і нізкі поспех размнажэння ў птушак, хутчэй за ўсё, з'яўляецца вынікам падвышанай рэкрэацыйнай нагрузкі і турботы птушак у перыяд размнажэння на азёрах нацыянальнага парку.
Стан ахоўных відаў раслін па выніках маніторынгу.
Сетка маніторынгу ахоўных відаў раслін на тэрыторыі Нацыянальнага парку "Браслаўскія азёры" складаецца з 16 пастаянных пунктаў назірання. Праведзена ацэнка жыццёвасці 12 ахоўных відаў судзінкавых раслін, 2-х лішайнікаў і 2-х відаў мохападобных, занесеных у Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь: ветраніца лясная. sp;Pulsatilla patens , схованкі сэрцападобны Listera cordata і яйкападобныя Listera ovata, кізільнік чарнаплодны Cotoneaster melanocarpus, мякотница однолистная Malaxis monophyllos, шпажник черепитчатый sis benekenii, аўсяніца высокая Festuca altissima All., лук мядзведжы, або чарэмшына Allium ursinum L., лабарыя лёгачная Lobaria pulmonaria, цетрэлія цетрариевидная Cetrelia cetrarioides, рычая желобчатая Riccia canaliculata Hoffm. Нueb.). Пры гэтым 5 ППН закладзены для ацэнкі стану 5 відаў, якія адносяцца да II-ай катэгорыі ўразлівасці, 6 ППН ахопліваюць 6 ахоўных відаў, якія адносяцца да III катэгорыі ўразлівасці і на 5 ППН ацэнена стан 5 відаў, якія адносяцца да IV катэгорыі ўразлівасці.
Па выніках маніторынгу жыццёвы стан большасці ацэненых цэнапапуляцый. відаў судзінкавых раслін, якія адносяцца да розных катэгорый уразлівасці, характарызуецца як "сярэдняе" і "высокае" (балы 4-5 з 5). Фітацэнатычная сітуацыя ў большасці месцапражыванняў ацэньваецца як нармальная. Асноўнымі фактарамі пагрозы для даследаваных паппуляцый і месцаў іх вырастання з'яўляюцца прыродныя сукцэсіі і рэкрэацыя. Ступень праявы негатыўнага ўздзеяння на стан аб'ектаў маніторынгу ў большасці выпадкаў мае месца ў слабой (бал 1) ці ўмеранай ступені праявы (бал 2).